COVID-19, бұрын 2019-ncov коронавирустық инфекциясы — SARS-CoV-2 (2019-nCoV) коронавирусынан туындаған ықтимал ауыр жедел респираторлық инфекция. Бұл қауіпті ауру, ол жедел респираторлық вирустық инфекция түрінде де, ауыр түрінде де болуы мүмкін. Вирус жөтелгенде, түшкіргенде немесе сөйлескенде ауаға шашыраған тамшыларды ингаляциялау арқылы, сондай-ақ вирус көзге, мұрынға немесе ауызға ену арқылы таралады. Осы қауіпті аурумен күресудің тиімді шараларының қатарына уақтылы және тез диагноз қою жатады. Диагностикалық әдістердің тиімді құралдарының бірі иммунохроматографиялық тесттер (ИХТ) болып табылады, оны зертханалық және дала жағдайларында диагноз қою үшін қолдануға болады [1-7]. Бұл жұмыста әртүрлі фирмалардың сынақтарының сезімталдығын анықтау бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. Бұл әдістерді медициналық мекемелерде COVID-19 диагностикасы үшін тиімді пайдалануға болатындығы тәжірибелік түрде анықталды.

Африкалық шошқа обасы (АЖО) - үй шошқалары мен жабайы шошқарлар арасында өте жоғары өлім-жітімді вирустық геморрагиялық ауру. Дүниежүзілік жануарлар денсаулығын қорғау ұйымының (ДЖДҰ) деректері бойынша соңғы 5 жылда аурудың таралу аймағы орасан зор аумақты қамтиды. Сахараның оңтүстігіндегі Африкадан, Еуропа мен Азиядан және Ресей Федерациясының аумағынан алынған хабарламаларды ескере отырып, соңғы жылдары АЖО зардап шеккен елдер мен аумақтардың саны артты. Аурудың таралу қаупін арттыратын негізгі факторлар биоқауіпсіздік шаралары мен адам мінез-құлқы нашар мал шаруашылығын басқару жүйесі болып табылады. Көптеген елдер ветеринариялық қызметтегі кемшіліктерге байланысты мал ауруларына қарсы шараларды тиімді жүзеге асыру үшін күресуде. Көптеген жағдайларда бұл ұзақ мерзімді инвестициялардың жетіспеушілігінен, қажетті іс-шаралар мен ресурстарды тиімді жүзеге асыруға, үйлестіруге және қолдауға кедергі келтіретін дағдарысты басқарудың жеткіліксіз стратегияларына негізделген әртүрлі мүдделі тараптардың пікірлерін және саясаттарын тиісті түрде ескермеумен байланысты. Әртүрлі эпизоотиялық жағдайларға бейімделудің қабілетсіздігі ғылыми зерттеулердің маңыздылығын арттырады, АЖО жақсырақ бақылауға көмектеседі немесе бұрыннан бар энзоотиялық ошақтардағы мәселелерді шешудің жаңа тәсілдерін ашады. Бұл мақала АЖО вирусологиясы саласындағы қазіргі білім мен жетістіктерге, заманауи штаммдармен инфекцияның клиникалық көріністеріне, эпидемиологияға, диагностикаға және бақылауға бағытталған.

Аталған зерттеу жұмысында жаңа асыл тұқымды «Конфетный» сортының Zyzyphus jujuba Mill жемістеріндегі С дәрумені мен йодтың құрамы зерттелді. Бұл жеміс антиоксидантты, қабынуға қарсы, вирусқа қарсы, микробқа қарсы және басқа да белсенділікті көрсететін биоактивті заттарға бай екендігі анықталды. Бұл жемістің жемісі тамақ және медицина өнеркәсібінде қолдануға перспективалы болып табылатын каротиноидтардың, флавоноидтардың және басқа да биоактивті қосылыстардың көзі болып табылады. Жеміс сонымен қатар С дәрумені мен йод сияқты макро- және микроэлементтерге бай.

Биологиялық белсенді заттарды анықтаудың қолда бар әдістерін талдау негізінде қолдануға оңай әдістер таңдалды: титриметриялық, оптикалық және хроматографиялық.

Zyzyphus jujuba Mill жемістеріндегі «Конфетный» асыл тұқымды сортының жемістеріндегі С дәрумені мен йодтың құрамын анықтау бойынша зерттеулердің нәтижелері функционалды тамақтану үшін тәтті консервілердің рецепттік композицияларын әзірлеуде пайдаланылуы мүмкін.

Иксодид кенелері және олармен байланысты кене қоздырғыштары ветеринариялық және қоғамдық денсаулық сақтауда үлкен маңызға ие. Көптеген иксодид кенелері Қырғызстанның кең географиялық аймағында таралады. Дегенмен, кене арқылы таралатын қоздырғыштар туралы мәліметтердің шектеулілігі және көрші елдермен шекаралас аймақта кенелер туралы мәліметтердің болмауы оларды зерттеу қажеттілігін көрсетеді. Қолда бар әдебиеттерге, соның ішінде кейбір тарихи деректерге шолу, Қырғызстандағы барлық тіркелген кене түрлері және олармен байланысты зооноздық қоздырғыштар туралы ақпарат жинау үшін жүргізілді. Әртүрлі табиғи кешендер көптеген жануарлардың, қансорғыш жәндіктер – кенелердің мекендеу ортасы болып табылады. Кенелер жануарлар мен адамдардың денсаулығына қауіп төндіретін вирустар мен бактериялардың негізгі тасымалдаушысы болып табылады. Жануарлар дүниесінің алуан түрлілігі және елдің ландшафттық-климаттық жағдайлары кенелермен байланысты әртүрлі қоздырғыштардың табиғи ошақтарының болуына негіз жасайды.

Хламидия тәрізді микроорганизм Waddlia chondrophila (W. Сhondrophila) – бұл адамдар мен ірі қара малдың түсік түсіруіне әкелетін жаңа қоздырғыш. Бұл бактерия потенциалды зооноздық агент ретінде қарастырылады. W. Сhondrophila негізгі резервуарлары мен тасымалдаушылары иксод кенелері болып табылады және олардың рөлін анықтау болашақ зерттеулерде шешілетін ең күрделі және қызықты мәселе болып қала береді.

Бұл зерттеудің мақсаты ірі қара малдан молекулалық әдістермен жиналған иксод кенелеріндегі хламидияны анықтау болды. Үй жануарларынан жиналған кене үлгілерінде қоздырғыштың болуын растау үшін полимеразды тізбекті реакция (ПТР) және секвенирлеу қолданылды.

Нуклеотидтер тізбегін талдау Dermacentor marginatus, Hyalomma asiaticum, Hyalomma marginatum, Ixodes persulcatus, Hyalomma anatolicum кенелерінде W. chondrophila бактериясының ДНҚ-сы анықталғанын көрсетті. Солтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан, Жамбыл және Түркістан облыстарынан жиналған кенелердің 156 үлгісінде 7%-ы хламидия тәрізді микроорганизм W. chondrophila оң нәтиже берді.

Иксод кенелерінде хламидия тәрізді микроорганизм W. chondrophila ДНҚ-ның болуы кенелердің осы зоонозды бактерияларды тасымалдаушы ретіндегі рөлін анықтау үшін қосымша зерттеулер қажет екенін көрсетеді.

Полимеразды тізбекті реакция (ПТР) адам мен жануарлардың ауруларын балауда патогенді микроорганизмдерді анықтау, айқындау және саралау үшін кеңінен қолданылатын құрал болып табылады. Азық-түлікпен байланысты сальмонеллалардың жиі өршуі аурудың таралуын бақылау үшін жылдам анықтау әдістерін әзірлеуді талап етеді. Нақты уақыттағы ПТР патогендердің ДНҚ-ның болуын анықтай алады. Сальмонеллаларды нақты уақыттағы ПТР арқылы анықтау, әзірленген SInv-1F, SInv-1R праймерлер және SE-Probe зондының көмегімен жүзеге асырылды. Үлгі ретінде S. Enteritidis, S. Typhimurium және S. Virchow бактерияларының ДНҚ-сын пайдаланып S. enterica бактериясын анықтауға арналған нақты уақыттағы ПТР тест жүйесінің ерекшелігін сынау кезінде оң нәтижелер алынды. S. enterica ДНҚ анықтауға арналып әзірленген нақты уақыттағы ПТР тест жүйесі Pasterella, Clostridium, Escherichia coli, Bacillus, Staphylococcus, Pseudomonas, Klebsiella, Mycoplasma, Candida және Aspergillu тектерінің гетерогенді микроорганизмдерінің ДНҚ-сында сыналған. Әзірленген нақты уақыттағы ПТР әдісін тестілеу кезінде гетерогенді микроорганизмдер теріс нәтиже көрсетті. Нақты уақыттағы ПТР тест жүйесі арқылы S. enterica бактериясының ДНҚ 1-10 микробтық жасуша ішінде анықтауға мүмкіндік береді. Әзірленген нақты уақыттағы ПТР сынақ жүйесі 2018-2019 жылдары жиналған 1020 биологиялық сынаманы (883 тағам сынамасы және 137 клиникалық үлгі) зерттеу нәтижесінде S. enterica изоляттарының 99 (9,7%) анықтауға мүмкіндік берді. S. enterica бактериясын анықтауда нақты уақыттағы ПТР тест жүйесінің балау тиімділігі 100% құрады.