Қырғызстанда Ньюкасл ауруының таралуы және алдын алу

Ньюкасл ауруы Қырғызстанның ветеринарлық қызметі үшін маңызды трансшекаралық инфекциялардың бірі болып табылады. Қырғыз Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі мен халықаралық ұйымдардың (МЭБ/ВОЗЖ) мәліметтері бойынша, бұл ауру еліміздің әртүрлі аймақтарында, әсіресе жеке шаруашылықтар арасында құс шаруашылығы кең таралған оңтүстік облыстарда тіркелген.
Ньюкасл ауруы Австралиядан басқа барлық континенттерде кең таралған және құс шаруашылығының дамуына айтарлықтай теріс әсер етіп, үлкен экономикалық шығынға ұшыратады. Қырғызстан Республикасының аумағында ауруды жұқтыру жағдайлары, атап айтқанда, 2015 және 2016 жылдары тіркелді.Аурудың қоздырғышы жақсы зерттелгеніне және инфекцияның клиникалық ағымының ерекшеліктері белгілі болғанына қарамастан, ауруды толық жою мәселесі шешілмей отыр. Бұл шолу мақаласының мақсаты - тарихи ақпаратты, эпизоотологиялық деректерді, қоздырғыштың молекулалық-генетикалық сипаттамаларын, сондай-ақ Ньюкасл ауруын диагностикалау, алдын алу және бақылаудағы заманауи көзқарастарды қамтитын қол жетімді әдеби көздерді жүйелеу және жинақтау. Қырғыз Республикасындағы эпизоотиялық жағдайға ерекше назар аударылады.

1. Alexander D.J., Aldous E.V., Fuller C.M. The long view: A selective review of 40 years of Newcastle disease research. Avian Pathology, 2012, 41(4): 329-335 ( doi:10.1080/03079457.2012.697991 )

2. Doyle T. A hitherto unrecorded disease of fowls due to a filter-passing virus. J Comp PatholTher. 1927;40:144-169

3. Kraneveld F. A poultry disease in the Dutch East Indies, Nederlands-Indische. Bl Voor Diergeneeskd. 1926;38:448-451.

4. Dharmayanti N, Hartawan R, Hewajuli D, Risa I. Phylogenetic analysis of genotype VII of new castle disease virus in Indonesia. Afr J Microbiol Res. 2014;8(13):1368-1374.

5. Emilia E, Setiyaningsih S, Soejoedono R. Isolation and Biological Characterization of Newcastle Disease Virus (in Indonesia: Isolasi Dan Karakterisasi Biologik Virus Newcastle Disease). Jurnal Kedokteran Hewan. 2015;9(1):47-51.

6. Kaleta E.F., Baldaus C. Newcastle disease in free-living and pet birds. In: Newcastle disease. D.J. Alexander (ed.). Kluwer Acad. Publ., Boston, 1988: 197-246 ( doi: 10.1007/978-1-4613-1759-3_12 ).

7. Hossain I., Parvin R., Rahman M.M., Begum J.A., Chowdhury E.H., Islam M.R., Diel D.G. & Nooruzzaman M. (2023). Comparative pathogenicity of a genotype XXI. 1.2 pigeon Newcastle disease virus isolate in pigeons and chickens. Microbial Pathogenesis. 178: 106068.

8. Lamb R.A., Collins P.L., Kolakofsky D., Melero J.A., Nagai Y., Oldstone M.B.A., Pringle C.R., Rima B.K. Family Paramyxoviridae. In: Fauquet C.M., editor. Virus Taxonomy: The Classification and Nomenclature of Viruses. The Eighth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses. Elsevier Acedemic Press; 2005. pp. 655-668.

9. Mazengia H. (2012). Review on major viral diseases of chickens reported in Ethiopia. Journal of Infectious Diseases and Immunity. 4(1): 1-9.

10. Gordon R.F., Jordan F.T.W. (1985). Poultry Diseases. Bailliere Tindall.

11. Романов В.В. Болезнь Ньюкасла // Госпиталь птиц «Зелёный попугай». Ассоциация любителей. птиц. Выпуск 16. 2015г.

12. Alexander D.J. Newcastle disease and other avian paramyxoviruses. Rev. Sci. Tech. 2000;19(2):443-462.

13. Mayo M.A. Virus taxonomy-Houston 2002. Arch Virol. 2002;147:1071–1076.

14. Бекназаров С.К. Эпизоотология болезни Ньюкасла в Киргизской ССР // Ветеринария. – 1974. – №6. – С. 43–45.

15. Toktobaev M.B., Abdykadyrov T.A. Molecular characterization of Newcastle disease virus isolates in southern Kyrgyzstan. Proceedings of KNAU. – 2018. – №2. – С. 75–79.

16. Нургазиев Р. З., Нургазиева А. Р. Генетическая характеристика вируса болезни Ньюкасла среди диких и перелетных птиц в Кыргызской Республике // Вестник КрасГАУ. 2019. №11 (152).

17. Bogoyavlenskiy A, Berezin V, Prilipov A, Usachev E, Lyapina O, Korotetskiy I, Zaitceva I, Asanova S, Kydyrmanov A, Daulbaeva K, Shakhvorostova L, Sayatov M, King D. Newcastle disease outbreaks in Kazakhstan and Kyrgyzstan during 1998, 2000, 2001, 2003, 2004, and 2005 were caused by viruses of the genotypes VIIb and VIId. Virus Genes. 2009 Aug;39(1):94-101. doi: 10.1007/s11262-009-0370-1. Epub 2009 May 23. PMID: 19466536.

18. Ogawa H., Yamaguchi T., Ito T. et al. Molecular characterization of virulent Newcastle disease viruses isolated in Central Asia. Avian Pathology, 2019; 48(3): 237–245. DOI: 10.1080/03079457.2019.1589382.

19. Jadhav A., Zhao L., Liu W., Ding C., Nair V., Ramos-Onsins S.E. & Ferretti L. (2020). Genomic diversity and evolution of quasispecies in Newcastle disease virus infections. Viruses. 12(11): 1305.

20. The use of RT-PCR in the diagnosis and differentiation of vaccine strains of chicken infectious bronchitis and Newcastle disease. Open Vet J. 2023;13(6):732–741. doi:10.5455/OVJ.2023.v13.i6.8

21. Zhao Y., et al. (2016). A highly sensitive nested RT-PCR combined with ELISA for detection of Newcastle Disease Virus. Journal of Virological Methods.

22. Alexander DJ. Newcastle disease and other avian paramyxoviruses. In: Saif YM, editor. Diseases of Poultry. 12th ed. Wiley-Blackwell; 2008. p. 75–100.

23. Токтобоев М.Б., Абдыкадыров Т.А. Оценка уровня антител к вирусу NDV у кур в условиях Кыргызстана. Вестник ветеринарии КР, 2021; №4: 42–45.

24. Токтобоев М.Б., Абдыкадыров Т.А. Эпизоотология и профилактика болезни Ньюкасла в КР. Труды КНАУ, 2018, №2: 75–79.

25. Karymbaeva Z. et al. Challenges of ND control in backyard poultry of Kyrgyzstan. Vet Microbiol Res. 2020; 18(3): 43–49.

26. WOAH (World Organisation for Animal Health). Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals. Chapter 3.3.14. Newcastle disease. 2021.

27. Abdykadyrov T.A., Toktoboev M.B. Monitoring of post-vaccinal immunity against Newcastle disease virus in Kyrgyz poultry farms. Kyrgyz Vet J., 2021; №4: 42–45.

28. Wang Y, Yu W, Huo N, Wang W, Guo Y, Wei Q, et al. (2017) Comprehensive analysis of amino acid sequence diversity at the F protein cleavage site of Newcastle disease virus in fusogenic activity. PLoS ONE 12(9): e0183923. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0183923

29. Bulbule NR, Madale DS, Meshram CD, Pardeshi RB, Chawak MM (2015). Virulence of Newcastle disease virus and diagnostic challenges. Adv. Anim. Vet. Sci. 3(5s): 14-21.