ҚАЗАҚСТАНДА ІРІ ҚАРА МАЛДЫҢ ВИРУСТЫ ДИАРЕЯСЫНЫҢ ТАРАЛУЫН БАҚЫЛАУ ЖӨНІНДЕГІ ІС-ШАРАЛАР МЕН БОЛЖАУ ӘДІСТЕРІ

Ірі қара малдың вирустық диареясы (шырышты ауры, ІҚМ ВД) – дүние жүзінің көптеген елдерінде тіркелген жұқпалы жіті індет. Бұл індетті Flaviviridae тұқымдасына жататын Pestivirus A және Pestivirus B пестивирустары тудырады. Індет ұрпақ жаңғырту функциясының бұзылуына (репродуктивті қабілетінің төмендеуіне, босанудың кідірісіне, ұрықтың ерте өліміне, түсік тастауға, туа біткен ауытқуларға) және өнімділіктің төмендеуіне (ауру, бұзаулардың өліміне, сүт өнімділігінің төмендеуіне) әкеліп мал шаруашылығына елеулі экономикалық зиян келтіреді. Соңғы жылдары Ресей мен Қытайдың Қазақстанмен шектесетін бірнеше аймақтарында ІҚМ ВД өршуі байқалды, сонымен, бұл инфекцияның елге ену қаупінің жоғары екенін көрсетеді. Қазақстан ресми түрде ІҚМ ВД-нан бос деп танылғанымен, бұл инфекция елдің көптеген өңірлерінде бар екенін көрсететін көптеген белгілер бар, осылайша, бұл инфекция қаупі бар аймақтарда тиімді күрес шараларын қолдануды талап етеді. Бұл мақалада Қазақстандағы 2021-2023 жылдардағы ІҚМ ВД эпизоотологиялық жағдайды мониторингтік зерттеудің яғни таралу қаупін талдау нәтижелері бойынша ІҚМ ВД эпизоотологиялық жағдайды бағалау және эпидемияларды болжау әдістері, сондай-ақ ветеринариялық іс-шараларды жүргізу бойынша ұсыныстар берілген

1. Terrestrial Manual: OIE - World Organisation for Animal Health. Ch. 3.4.7 – Bovine viral diarrhoea. 2021. – P.1075-1096.

2. Walz P.H., Chamorro M.F., M Falkenberg S., Passler T., van der Meer ., R Woolums A. Bovine viral diarrhea virus: An updated American College of Veterinary Internal Medicine consensus statement with focus on virus biology, hosts, immunosuppression, and vaccination // J. Vet. Intern. Med. – 2020. – Vol.34, No.5. – P.1690–1706.

3. Meyling A., Houe H., Jensen A.M. Epidemiology of bovine virus diarrhoea virus // Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. – 1990. – Vol.9, No.1. – P. 75-93.

4. Fulton R.W., Saliki J.T., Confer A.W., Burge L.J., d'Offay J.M., Helman R.G., Bolin S.R., Ridpath J.F., Payton M.E. Bovine viral diarrhea virus cytopathic and noncytopathic biotypes and type 1 and 2 genotypes in diagnostic laboratory accessions: clinical and necropsy samples from cattle // Journal of veterinary diagnostic investigation. - 2000. – Vol.12, No.1. – P. 33–38.

5. Giammarioli M., Ceglie L., Rossi E., Bazzucchi M., Casciari C., Petrini S., De Mia G.M. Increased genetic diversity of BVDV-1: recent findings and implications thereof // Virus Genes. – 2015. – Vol.50. – P.147–151.

6. Tarry D.W., Bernal L., Edwards S. Transmission of bovine virus diarrhoea virus by blood feeding flies // The Veterinary Record. – 1991. – Vol. 28, No.4. – P. 82-84.

7. Окунев А.М. Характеристика эпизоотического процесса при вирусной диареи крупного рогатого скота в районе Северо-Казахстанской области // Вестник Алтайского государственного аграрного университета. – 2020. – T.1, №183. – C. 103-111.

8. Zhigailov A.V., Perfilyeva Y.V., Ostapchuk Y.O., Kan S.A., Lushova A.V., Kuligin A.V., Ivanova K.R., Kuatbekova S.A., Abdolla N., Naizabayeva D.A., Maltseva E.R., Berdygulova Z.A., Mashzhan A.S., Zima Y.A., Nizkorodova A.S., Skiba Y.A., Mamadaliyev S.M. Molecular and serological survey of bovine viral diarrhea virus infection in cattle in Kazakhstan // Research in Veterinary Science. - 2023. - Vol. 16.

9. Zhigailov A.V., Perfilyeva Y.V., Ostapchuk Y.O., Kulemin M.V., Ivanova K.R., Abdolla N., Kan S.A., Maltseva E.R., Berdygulova Zh.A., Naizabayeva D.A., Skiba Y.A., Mamadaliyev S.M. Molecular detection and characterization of bovine viral diarrhea virus type 2 and bluetongue virus 9 in forest flies (Hippobosca equina) collected from livestock in southern Kazakhstan // Veterinary Parasitology: Regional Studies and Reports. – 2023. – Vol.45. – P. 100932. https://doi.org/10.1016/j.vprsr.2023.100932.

10. Decaro N. HoBi-like pestivirus and reproductive disorders // Frontiers in Veterinary Science. – 2020. – Vol. 7. – P. 622447.

11. Charan J, Kantharia ND. How to calculate sample size in animal studies? // J. Pharmacol. Pharmacother. – 2013. – Vol.4, No.4. – P. 303-306.

12. Сайт Всемирной организации здоровья животных (МЭБ). https://www.oie.int/fileadmin/Home.

13. Статистика сельского, лесного, охотничьего и рыбного хозяйства: Основные показатели развития животноводства в Республике Казахстан (январь 2024 г.). Официальный сайт: https://stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-forrest-village-hunt-fish. (Дата обращения: 07.07.2024).

14. Chamorro M.F., Passler T., Givens M.D., Edmondson M.A., Wolfe D.F., Walz P.H. Evaluation of transmission of bovine viral diarrhea virus (BVDV) between persistently infected and naive cattle by the horn fly (Haematobia irritans) // Veterinary research communications. – 2011. – Vol.35, No.2. – P. 123–129.

15. Graham D.A., German A., Mawhinney K., Goodall E.A. Antibody responses of naive cattle to two inactivated bovine viral diarrhoea virus vaccines, measured by indirect and blocking ELISAs and virus neutralization // The Veterinary record. – 2003. – Vol.152, No.26. – P. 795-800.

16. Houe H., Baker J.C., Maes R.K., Ruegg P.L., Lloyd J.W. Application of antibody titers against bovine viral diarrhea virus (BVDV) as a measure to detect herds with cattle persistently infected with BVDV // Journal of veterinary diagnostic investigation. – 1995. – Vol. 7. – P. 327–332.

17. Van Campen H., Huzurbazar S., Edwards J., Cavender J.L. Distribution of antibody titers to bovine viral diarrhea virus in infected, exposed, and uninfected beef cattle // Journal of veterinary diagnostic investigation. – 1998. – Vol.10. – P. 183–186.

18. Hanon J.B., De Baere M., De la Ferté C., Roelandt S., Van der Stede Y., Cay B. Evaluation of 16 commercial antibody ELISAs for the detection of bovine viral diarrhea virus-specific antibodies in serum and milk using well-characterized sample panels // Journal of veterinary diagnostic investigation. – 2017. – Vol.29, No.6. – P. 833–843.

19. Bauermann F.V., Flores E.F., Ridpath J.F. Antigenic relationships between Bovine viral diarrhea virus 1 and 2 and HoBi virus: possible impacts on diagnosis and control // Journal of veterinary diagnostic investigation. – 2012. – Vol.24, No.2. – P. 253–261.

20. Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals 2021. Chapter 3.4.7. – Bovine viral diarrhea.

21. Mosena A.C.S., Falkenberg S.M., Ma H., Casas E., Dassanayake R.P., Walz P.H., Canal C. W., Neill J. D. Multivariate analysis as a method to evaluate antigenic relationships between BVDV vaccine and field strains // Vaccine. – 2020. – Vol. 38. – P. 5764–5772.