ЖАЗДЫҚ ЖҰМСАҚ ЖӘНЕ ҚАТТЫ БИДАЙ СОРТ-ҮЛГІЛЕРІНІҢ АУРУЛАРҒА ТӨЗІМДІЛІГІ

Жаздық жұмсақ және қатты бидайды өсіретін барлық аймақтарында жапырақ-сабақ аурулары зиянды. Зерттеу мақсаты жаздық бидайдың 52 перспективті
сорттары мен линияларының жапырақ-сабақ ауруларына төзімділігін бағалау болды. Зерттелетін материал 2021 жылы Қазақстан-Сібір жаздық бидайды жақсарту желісінен (КАСИБ) алынды. Жаздық бидайдың көптеген сорттары екі қоздырғышқа төзімділігі жоқ екені анықталды. Сабақ татына төзімді үлгілер жапырақ татына төзімсіз екені анықталды. Таңдалған үлгілер тат түрлерінің біріне төзімді, сондай-ақ топтың екі түріне таттың төзімділігі бар. Жаздық бидайдың ауруға төзімділігі ресейлік материалдарында қосылу саны Қазақстанға қарағанда жоғары болды. Қазақстанда ауруға төзімді жаздық жұмсақ және қатты бидайды пайдалану үшін селекцияға ұсынылады.

1. Рсалиев Ш.С., Рсалиев А.С. Бидай тат ауруларының қоздырғыштарын жіктеу: монография. – Алматы: «Асыл Кітап», 2019. – 354 с.

2. Рсалиев А.С., Рсалиев Ш.С. Устойчивость пшеницы к болезням. – Алматы: «Асыл Кітап», 2020. – 382 с.

3. Rsaliyev A.S., Rsaliyev Sh.S. Principal approaches and achievements in studying race composition of wheat stem rust // Vavilov Journal of Genetics and Breeding. – 2018. – Vol. 22 (8). – P. 967-977.

4. Genievskaya Y., Turuspekov Y., Rsaliyev A., Abugalieva S. Genome-wide association mapping for resistance to leaf, stem, and yellow rusts of bread wheat in conditions of South Kazakhstan // Peer J. – 2020. DOI 10.7717/peerj.9820.

5. Койшибаев М.К. Болезни зерновых культур. – Алматы: Бастау, 2002. – 366 с.

6. Singh R.P., Hodson D.P., Jin Y., Lagudah E.S., Ayliffe M.A., Bhavani S., Rouse M.N., Pretorius Z.A., Szabo L.J., Huerta-Espino J., Basnet B.R., Lan C., Hovmøller M.S. Emergence and spread of new races of wheat stem rust fungus: Continued threat to food security and prospects of genetic control // Phytopathology. – 2015. – Vol. 10. – Р. 872-884.

7. Kokhmetova A., Morgunov A., Rsaliev S., Rsaliev A., Yessenvekova G., Typina L. Wheat germplasm screening for stem rust resistance using conventional and molecular techniques // Czech J. Genet. plant breed. – 2011. – Vol. 47. – P. 146-154.

8. Shamanin V., Salina E., Wanyera R., Zelenskiy Y., Olivera P., Morgounov A.I. Genetic diversity of spring wheat from Kazakhstan and Russia for resistance to stem rust Ug99 // Euphytica. – 2016. – Vol. 212 (2). – Р. 287-296.

9. Рсалиев А.С., Гультяева Е.И., Шайдаюк Е.Л., Коваленко Н.М., Молдажанова Р.А., Пахратдинова Ж.У. Характеристика устойчивости перспективных образцов яровой мягкой пшеницы к листостебельным болезням // Биотехнология и селекция растений. – 2019. – №2 (2). – С.10-19.

10. Гультяева Е.И., Шайдаюк Е., Рсалиев А.С. Идентификация генов устойчивости к бурой ржавчине у образцов яровой мягкой пшеницы российской и казахстанской селекции // Вестник защиты растений. – 2019. – №3(101). – С. 41-49.

11. Рсалиев Ш.С., Тилеубаева Ж.С., Рсалиев А.С., Агабаева А.Ч. Методы выявления ценных сортов зерновых культур среди интродуцированных селекционных материалов // Методическая рекомендация. – Гвардейский, 2004. – 15 с. – Инв. №828.

12. Гешеле Э.Э. Методы заражения растений и учета его результатов в селекции // Основы фитопатологической оценки в селекции растений. – Москва: Колос, 1978. – С.129-159.

13. Туров Г.С., Турова Н.А., Рсалиев Ш.С. и др. Методика оценки озимой и яровой пшеницы на полевую устойчивость к видам ржавчины // Гвардейский, 1990. – 8 с. – Инв. №299.

14. Stakman E.C. Stewart D.M., Loegering W.Q. Identification of physiologic races of Puccinia graminis var. tritici // U.S. Agric. Res. Serv. – 1962. – Vol. 617. – P. 1-53.

15. Mains E.B., Jackson H.S. Physiologic specialization in the leaf rust of wheat Puccinia triticiana Erikss // Phytopathology. – 1926. – Vol. 16. – P. 89-120.

16. Roelfs A.P., Singh R.P., Saari E.E. Rust Diseases of Wheat: Concepts and methods of disease management. – Mexico, D.F.: CIMMYT. – 1992. – 81 p.

17. Peterson R.F., Campbell A.B., Hannah A.E. A diagrammatic scale for estimating rust intensity on leaves and stems of cereals // Canad. J. Res. – 1948. – Vol. 26. – P. 496-500.

18. Рсалиев А.С., Гультяева Е.И., Мальчиков П.Н., Шайдаюк Е.Л., Коваленко Н.М., Яковлева Д.Р., Байгутов М.Ж. Устойчивость перспективных образцов яровой твердой пшеницы к листостебельным болезням // Вестник защиты растений. – 2020. – 103 (2). – С. 105-112.

19. Gultyaeva E., Yusov V., Rosova M., Mal’chikov P., Shaydayuk E., Kovalenko N., Wanyera R., Morgounov A. Yskakova G., Rsaliyev A. Evaluation of resistance of spring durum wheat germplasm from Russia and Kazakhstan to fungal foliar pathogens // Cereal research communications. – 2020. – Vol. 48. – P. 71-79.