АУСЫЛ: ЭТИОЛОГИЯСЫ, ПАТОГЕНЕЗІ, АЛДЫН-АЛУ ЖӘНЕ ОНЫМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ

Қазақстан Республикасында аусылдың соңғы өршуі Шығыс Қазақстан облысында 2013 жылы анықталды. Аусылды бақылаудың бекітілген стратегиясы шеңберінде ел аумағы аусылсыз бос 2 аймаққа (вакцинациямен және вакцинациясыз) бөлінген. Республикаға халықаралық эпизоотиялық бюроның мамандары шақырылып, қолданылатын вакциналар талданды. Бұл жұмыс белгілі бір жеміс бергенін мойындау керек. Тоғыз аймақ вакцинациясыз аусылсыз деген мәртебеге ие болды. Кейінірек тағы бес аймаққа аусылсыз деген мәртебе берілді, бірақ вакцинациямен. Алайда, көптеген жылдардан кейін алғаш рет 2022 жылдың қаңтарында Қарағанды облысында аусыл ауруы – адамға жұғуы мүмкін қауіпті вирустық ауру анықталды. Ол осы ауру бойынша сәттілікке қол жеткізу жолында атқарылған барлық жұмыстарды сызып тастап, экспорттық мал шаруашылығын дамыту мүмкіндігін нөлге түсірді.
Аусыл-бұл трансшекаралық ауру, оның тарау көзі үй және жабайы тұяқтылар. Бұл ауруды Picornaviridae тұқымдасына жататын Aphthovirus тұқымдасының вирусы қоздырады, ол аша тұяқты жабайы да, үй жануарларына да жұғады. Аусыл вирусының ауру жануарлардан басқа қабылдағыш жануарларға берілуі тікелей немесе жанама түрде болуы мүмкін. Аусыл вирусы жануардың денесіне ауыз немесе мұрын арқылы тікелей еніп, мұрынжұтқыншақ аймағындағы эпителий жасушаларында көбейіп, содан кейін қанға ену арқылы тез таралуы мүмкін (виремия), соданА кейін лимфогландулярлы бездерде және аузындағы эпителий жасушаларында және табан жастықшаларында көбейіп, көпіршіктер мен күлбіреуге әкеледі. Үй жануарлары немесе жануарлар арасында аусыл ауруын емдеу және бақылау ауру жануарларды оқшаулау және карантин, вакцинация бағдарламалары, мал шаруашылығындағы биоқауіпсіздік шаралары, мал қозғалысын бақылау және қадағалау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

1. WOAH – Foot-and-mouth-disease. [Internet]. Available from: https://www.woah.org/en/disease/foot-and-mouth-disease/.

2. OIE/FAO Reference Laboratory Network for Foot-and-Mouth Disease. [Internet]. Available from: https://www.foot-and-mouth.org

3. Nakhanov A., Abeuov H., Omarova Z. The first case of foot-and-mouth disease O/MEGA/IND-2001 in Kazakhstan. Problems of particularly dangerous infections. – 2023. № 2.

4. Sukoco H., Wahyuni S., Utami S., Cahyani A. P., Andanawari S., and Siswanto F. M. Foot and Mouth Disease (FMD): Etiology, Pathogenesis, Prevention and Control in Even or Split Hoofed Livestock. Jurnal Sain Peternakan Indonesia – 2023. - №18 (4) – P. 268-273

5. Silitonga RJP., Soejoedono RD., Latif H., Sudarnika E. The Threat of Foot and Mouth Disease Virus by the Ilegal Meat Circulation at Entikong, a Borderland between Indonesia and Malaysia. Jurnal Sain Veteriner - 2016. - №2. (34) – P. 147-154.

6. Wulandani I. Case Report Foot and Mouth Disease (FMD) in Beef Cattle in Central Bangka Regency, Bangka Belitung Islands Province. Vet Bio Clin J. - 2022. - №2. (4) – С. 66-74.

7. Al-Salihi KA. The epidemiology of foot-and-mouth disease outbreaks and its history in Iraq. Veterinary World - 2019. - №5. (12) – P. 706-712.

8. Awel SM., Dilba GM., Abraha B., Zewde D., Wakjira BS., Aliy A. Seroprevalence and Molecular Detection of Foot and Mouth Disease Virus in Dairy Cattle Around Addis Ababa, Central Ethiopia. Veterinary Medicine: Research and Reports – 2021 (12) – P. 187-197.

9. Firman A., Trisman I., and Puradireja RH. Economic Impact of Foot and Mouth Diseases Outbreak on Cattle and Buffalo in Indonesia. Mimbar Agribisnis: Jurnal Pemikiran Masyarakat Ilmiah Berwawasan Agribisnis - 2022. №2 (8) – P. 1123-1129.

10. Aslam M., Alkheraije KA. The prevalence of foot-and-mouth disease in Asia. Front. Vet. Sci. - 2023. 10:1201578.

11. Andrian. Penyakit Mulut dan Kuku pada Hewan Ternak dalam Pandangan Pakar FPP UNDIP. https://fpp.undip.ac.id/berita-id/penyakit-mulut-dan-kuku-pada-hewan-ternak-dalampandangan-pakar-fpp-undip/ (accessed on date 09 November 2023).

12. Onodera T., Sakudo A., Sugiura K., Haritani M., Kirisawa R. Antiviral agents and disinfectants for foot-and-mouth disease (Review). Biomedical Reports. - 2023. №19 (57) – P. 1-9.

13. Rohma MR., Zamzami A., Putri HU., Adelia HK., Cahya DW. Foot and Mouth Disease Virus Cases in Indonesia: Epidemiology, disease diagnosis, incidence rate, disease impact, and treatment. The 3rd National Conference of Applied Animal Science. - 2022. Department of Animal Science Politeknik Negeri Jember.

14. Azeem A., Rashid I., Hassan MM., Asad M., Kaukab G., Tehseen A., Amir S.A. Review on foot and mouth disease in dairy animals, etiology, pathogenesis and clinical findings. Pure Appl. Biol. - 2020. №9 (1) – P. 821-832.

15. Pamungkas PA., Putra PDP., Nugraha GWA., Candrayani PP., Jesus CSDe, Batan IW. The Risk Factors of Foot and Mouth Disease in Small Ruminants: A Literature Review. Indonesia Medicus Veterinus. - 2023. №12 (1) – P. 140-149.

16. Ismail I., Indarjulianto S., Yusuf S. Clinical Examination of Foot and Mouth Disease of Dairy Cows in Sukamurni, Cilawu, Garut, West Java, Indonesia. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science. - 2023. 1174 (1) – P. 0–7.

17. Paton DJ., Gubbins S., King DP. Understanding the transmission of foot-and-mouth disease virus at different scales. Curr Opin Virol. - 2018. №28 – С. 85-91.

18. Pramitasari A., Khofifah I. Analisis Wacana Kritis Pendekatan Teun A Van Dijk pada Pemberitaan “PMK Mengancam, Ridwan Kamil Minta Pemda Waspadai Hewan Ternak Jelang Idul Adha” dalam Sindo News. Jurnal Penelitian Inovatif (JUPIN). - 2022. №2 (2) – P. 307-316.

19. Maulana A., Nazir A., Candra RM., Sanjaya S., Syafria, F. Clustering Vaksinasi Penyakit Mulut dan Kuku Menggunakan Algoritma K-Means. Journal of Information System Research (JOSH). - 2023. №4 (3) – P. 894-902.

20. Brown E., Nelson N., Colenutt C. Review Airborne Transmission of Foot-and-Mouth Disease Virus: A Review of Past and Present Perspectives. Viruses. - 2022. №14 (109) – P. 1-14.

21. Sarsana IN., Merdana IM. Vaksinasi Penyakit Mulut dan Kuku Pada Sapi Bali di Desa Sanggalangit Kecamatan Gerokgak Kabupaten Buleleng-Bali. Jurnal Altifani penelitian Dan Pengabdian Kepada Masyarakat. - 2022. №2 (5) – P. 447-452.

22. Arzt J., Juleff N., Zhang Z. The Pathogenesis of Foot-and-Mouth Disease I: Viral Pathways in Cattle. Transboundary and Emerging Diseases. - 2011. №58 (4) – P. 291-304.

23. Okti RD., Megawati Alfianto L., Affandi MI., Angelin NM., Rhemahita YR., Darmawan RR. Magfiroh F., Mawarni DI., Ningrum AES., Hutama PS. Sosialisasi Pencegahan Dan Penanganan Virus PMK Pada Ternak Di Desa Mojosari, Kecamatan Puger, Kabupaten Jember. Jurnal Riset Rumpun Ilmu Hewani (JURRIH). - 2023. №2 (1) – P. 1-9.

24. Amiruddin., Mujiburrahman., Amalia R. Penyuluhan Penyakit Mulut Dan Kuku Pada Ternak di Ud. Hm Jaya Pangkalan Bun Kalimantan Tengah. Seminar Nasional Pengabdian Masyarakat LPPM UMJ. Jakarta.

25. Jamal SM., Belsham GJ. Foot-and-mouth disease: past, present and future. Veterinary Research. - 2013. №44 (1160) – P. 1-14.

26. Longjam N., Deb R., Sarmah AK., Tayo T., Awachat VB., Saxena VK. Review Article A Brief Review on Diagnosis of Foot-and-Mouth Disease of Livestock: Conventional to Molecular Tools. Veterinary Medicine International. - 2011: 905768.

27. Dinas Pertanian dan Ketahanan Pangan Provinsi Bali. Penyakit Mulut dan Kuku. https://distanpangan.baliprov.go.id/penyakit-mulut-dan-kuku-pmk/ (accessed on date 11 November 2023).

28. Dinas Peternakan dan Kesehatan Hewan, Provinsi Nusa Tenggara Barat. Waspada Penyakit Mulut dan KuKu Pada Ternak Sapi. https://disnakkeswan.ntbprov.go.id/waspadapenyakit-mulut-dan-kuku-pmk-pada-ternak-sapi/ (accessed on date 07 November 2023).

29. Yuliana R., Nazir A., Candra RM., Sanjaya S., Syafria F. Clustering Vaksinasi Penyakit Mulut dan Kuku Di Provinsi Riau Menggunakan Algoritma K-Medoids. JUKI: Jurnal Komputer dan Informatika. - 2023. №5 (1) – P. 90-98.

30. Рыспеков, Б.Ж., Сапарбаев А.К. Современное состояние и перспективы борьбы с ящуром в Казахстане // Ветеринария сельскохозяйственных животных. - 2020. - № 3 (45). - С. 12-18.

31. Global Foot-and-Mouth Disease Control Strategy. - Rome: FAO, 2022. - 45 p. URL: https://www.fao.org/ag/againfo/commissions/docs/gf-tads/strategy/en/ (дата обращения: 15.10.2023).

32. Terrestrial Animal Health Code: Foot and Mouth Disease. - Paris: OIE, 2021. - 38 p. URL: https://www.oie.int/en/what-we-do/standards/codes-and-manuals/terrestrial-code-onlineaccess/ (дата обращения: 15.10.2023).

33. Paton, D.J. et al. The history of foot-and-mouth disease virus serotype C // Virus Evolution. - 2018. - Vol. 4, № 1. - P. vey004. DOI: 10.1093/ve/vey004.

34. Knight-Jones, T.J.D., Rushton J. The economic impacts of foot and mouth disease // Preventive Veterinary Medicine. - 2013. - Vol. 112, № 3-4. - P. 161-173. DOI: 10.1016/j.prevetmed.2013.07.013.

35. Ежегодный отчет по эпидемиологическому мониторингу ящура в Центральной Азии. - Глобальный альянс по борьбе с ящуром (GFRA), 2023. - 28 с. URL: http://www.gfras.org (дата обращения: 15.10.2023).