АЗИЯНЫҢ ЖЕКЕЛЕГЕН ЕЛДЕРІНДЕГІ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІП-ҚАТЕРЛЕРДІ БАҒАЛАУ ҚАДАМДАРЫН ТАЛДАУ

Соңғы онжылдықта COVID-19, маймыл шешегі және т.б. сияқты жұқпалы аурулардың өршуінің жоғарылауы биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін биологиялық қауіп-қатерді бағалау қадамдарын қайта қарауға мәжбүр етті. Бұл аурулардың жылдам жаһандық таралуы оларды диагностикалау, емдеу және бақылау тұрғысынан үкімет пен халықаралық мекемелерге үлкен қысым жасайды. Осыған байланысты диагностиканы, емдеуді, жұқпалы ауруларды зерттеулермен бірге, биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы өз әлеуетін зерделеу керек, сонымен қатар биоқауіпсіздік жөніндегі ережелер мен нұсқаулықтарды жетілдіру қажет. Туындайтын қауіптер мен қатерлерді тұрақты мониторингтеуді және бағалауды талап ететін биологиялық тәуекелді бағалау бойынша Қытай, Пәкістан, Қырғызстан, Тәжікстан және Қазақстан елдерінің тәжірибесіне талдау жүргізілді. Мониторинг жұқпалы ауруларға тұрақты эпидемиологиялық қадағалау жүргізуді, аурулардың берілу үрдістері мен заңдылықтарын талдауды және алдын алу, және бақылау шараларының тиімділігін бағалауды қамтиды. Биологиялық тәуекелдерді үнемі бақылау және қайта бағалау арқылы елдер жаңа және пайда болған қауіптерді жою үшін өздерінің тәсілдері мен стратегияларын бейімдей алады. Қорытындылай келе, шетелдердің биологиялық тәуекелдерді бағалаудағы тәжірибесі биологиялық тәуекелдерді басқару және азайту жөніндегі жаһандық күш-жігерді жақсартуға көмектесетін озық тәжірибелер, стратегиялар мен технологиялар туралы құнды түсініктер береді. Бұл шолу мақаласы сенімді бақылау жүйелерінің, тиімді байланыс пен ынтымақтастықтың,  ғылыми-зерттеу  және  тәжірибелік-конструкторлық  жұмыстарға инвестициялардың, үнемі қырағылық пен биологиялық қауіптерге дайындықтың маңыздылығын көрсетеді.

1. Centres for Disease Control and Prevention. Guidelines for Safe Work Practices in Human and Animal Medical Diagnostic Laboratories. https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/su6101a1.htm

2. Laboratory Biosafety and Biosecurity Risk Assessment Technical Guidance Document. https://internationalbiosafety.org/wp-content/uploads/2019/08/Laboratory-Biosafety-and-Biosecurity-Risk-Assessment

3. Практическое руководство по биологической безопасности в лабораторных условиях в связи с коронавирусной инфекцией (COVID-19). https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/339056/WHO

4. Правила перевозки опасных грузов. https://www.iata.org/contentassets/6fea26dd84d24b26a7a1fd

5. Конвенция о биологическом оружии. https://ru.wikipedia.org/wiki/Конвенция_о_

6. Директива Европейского парламента и Совета Европейского Союза 2012/18/ЕС от 4 июля 2012 г. о контроле крупных аварий, связанных с опасными веществами, изменяющая и впоследствии отменяющая Директиву 96/82/EC Совета ЕС. https://wecoop.eu/wp-content/uploads/2020/04/

7. Биобезопасность в микробиологических и биомедицинских лабораториях. – Центры США по контролю и профилактике заболеваний (BMBL). https://www.cdc.gov/labs/pdf/CDC-Biosafety

8. Canadian Biosafety Standard, Third Edition // Public Health Agency of Canada. – 2022. – P. 45-53. ISBN: 978-0-660-45739-0

9. Risk management - Principles and guidelines. – Standards New Zealand. https://www.standards.govt.nz/shop/

10. Диллон М., Лобо-Герреро Л. Биополитика безопасности в 21 веке: Введение. // Обзор международных исследований. – 2008. – No.1. – C. 265-92.

11. О биологической безопасности Республики Казахстан. – Закон республики Казахстан. https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=39944002

12. Об утверждении методики управления биологическими рисками. – Әділет. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200030058

13. Об утверждении Методики управления биологическими рисками. – Әділет. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200030428

14. Об утверждении Методики управления биологическими рисками. – Әділет. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200030157

15. Об утверждении Методики управления биологическими рисками. – Әділет. – URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2300031867

16. Картахенский протокол по биобезопасности к Конвенции по биологическому разнообразию. – URL: https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pdf/cartagena.pdf

17. Xiaoyue Y., Joseph T. China's Experience in Responding to the COVID-19 Outbreak // The Lancet Infectious Diseases. – 2020. – Vol. 20 (7).

18. Ning Zh. et al. Risk assessment and management of infectious diseases in China: Challenges and opportunities // Biosafety and Health. – 2020. – Vol. 2 (2).

19. Zhang W., Du G., Li J. et al. Biological risk assessment in China: A review of regulations, research, and perspectives // Biosafety and Health. – 2021. – Vol. 3(1). – P. 26-32. doi: 10.1016/j.bsheal.2020.12.004.

20. Wang C., Dong Y., Li M., Li X. Research progress of qualitative and quantitative risk assessment of genetically modified organisms // Biotechnology Bulletin. – 2020. – Vol. 36(12). – P. 155-162.

21. National Institute of Health. Islamic Republic of Pakistan. – URL: https://www.nih.org.pk/home

22. Government of Pakistan. Pakistan Environmental Protection Agency. – URL: https://environment.gov.pk/SiteImage/Misc/files/Guidelines/BiosftyGlines2005.pdf

23. Pakistan Biological Safety Association. International Federation of Biosafety Associations. – URL: https://internationalbiosafety.org/ifba_members/pakistan-biological-safety-association/

24. Халил А., Танвир Ф., Шинвари З.К. Биологическая готовность Пакистана в отношении биозащиты, стратегий биологической защиты и политических мер // Журнал биотерроризма и биологической защиты. – 2015. – № 6. – С. 2.

25. Абид К., Бари Я., Юнас М., Джаваид С.Т., Имран А. Прогресс эпидемии COVID 19 в Пакистане // Азиатско-Тихоокеанский журнал общественного здравоохранения. – 2020.

26. Кастрисион Е.В., Виджаян В. Картирование рисков биобезопасности и анализ пробелов в Юго-Восточной Азии // Журнал по биобезопасности и биозащищенности. – 2020.

27. COVID W. Глобальный форум по исследованиям и инновациям PHEIC: на пути к дорожной карте исследований.

28. Гаврилова О.Н., Гайбулин Д.Ш., Самсонова Т.Г. Обеспечение биологической безопасности в Кыргызской Республике // Медицина Кыргыстана. – 2011. – №7. – С.4-7.

29. Мозгова Г.В., Кильчевского А.В., Шейко Р.И. Четвертый Национальный доклад по выполнению Республикой Беларусь обязательств по Картахенскому протоколу биобезопасности. – Минск, 2021.

30. Нургазиев Р. Как обеспечить биобезопасность страны // Мнения. – 2020. URL: https://mnenie.akipress.org/unews/un_post:16911 (Дата обращения 04 января 2023 г)

31. Указ Президента Кыргызской Республики от 20 декабря 2021 года № 57. Концепция национальной безопасности Кыргызской Республики. https://online.zakon.kz/document/?doc_id=329649

32. Нургазиев Р.З., Кошеметов Ж.К., Крутcкая Е.Д., Богданова М.И., Сугирбаева Г.Д. Особо опасные инфекционные заболевания среди животных на территории Республики Таджикистан // Вестник АГАУ. – 2016. – № 3. – С. 137.

33. Назарова О.Д., Махмудов К.Б., Муминов А.А., Джумаев Ш.Н. Оценка рисков биологической безопасности в Таджикистане // Институт проблем биологической безопасности ТАСХН. – 2019.

34. Закон Республики Таджикистан от 29 января 2021 года №1759. Об обеспечении биологической безопасности и биологической защиты. https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34813455